DobryCoach.pl

Młode osoby w wieku licealnym są narażone na wielość dróg przepływu informacji, które do nich docierają, są to grupy rówieśnicze, ale i instytucje związane ze szkolnictwem, rodzice, rodzeństwo, ale i mass media, kreujące wzorce zachowań, kanony piękna, trendy i mody, instytucje kulturalne i społeczeństwo w ogóle. Młodzież stoi przed wyzwaniami stawianymi im przez współczesny szybko zmieniający się świat. Dzisiejsza rzeczywistość jest płynna, zmienia się w szybkim tempie, a razem z nią zmieniają się oczekiwania na rynku pracy, związane z kompetencjami, wykształceniem i cechami osobowości przyszłych pracowników. Aby być jak najbardziej atrakcyjnym dla potencjalnych pracodawców jednostka nie może poprzestać jedynie na edukacji obowiązkowej, która w Polsce obejmuje szkolnictwo podstawowe, gimnazjum i szkołę średnią (liceum ogólnokształcące, szkołę zawodową, technikum, itd.). Na tym etapie jednostka powinna podejmować jak najwięcej kursów dokształcających (o ile status majątkowy rodziny jej na to pozwala), językowych czy korepetycji, aby móc podjąć dalszą naukę na uczelniach, czy konkretnych kierunkach pożądanych przez przyszłych pracodawców. Wielość podejmowanych zajęć pozaszkolnych, a także presja otoczenia skierowanego na sukces, a także często rywalizacja w grupie rówieśniczej może prowadzić do powstawania napięć i problemów psychologicznych, oraz społecznych w życiu młodej osoby.
Myśląc o problemach młodzieży związanych ze szkołą, można je podzielić na trzy kategorie:
1. Wymagania edukacyjne, stawiane przez system szkolnictwa, a także niepowodzenia w nauce i stres z nimi związany;
2. Kontakty interpersonalne, czyli interakcje między uczniami, a także interakcje pomiędzy uczniami i kadrą nauczycielską, współdziałanie i wszelkie zaburzenia na tej płaszczyźnie;
3. Światopogląd młodego człowieka, jego stan psychiczny, postawy i wartości, psychiczne funkcjonowanie i związane z tymi obszarami konflikty wewnętrzne (Obuchowska 1983, s. 118).
Oceny służące do kwalifikowania wiedzy zdobywanej przez uczniów mają niezwykle silne konotacje społeczne. Jeżeli uczeń otrzymuje negatywne noty, wtedy jest postrzegany przez członków swojej społeczności jako element „odstający od normy”, często jego problemy w szkole zaczynają być przenoszone na sytuacje panującą w jego środowisku rodzinnym, czy rówieśniczym, przez co wzrasta presja społeczna, aby jednostka stała się bardziej dostosowana na norm uznanych przez społeczeństwo, przez co mogłaby się lepiej wpasować w nie, jednocześnie spełniając funkcję w ponowoczesnej wizji świata.
Badacze zwracają uwagę na psychologiczne skutki ponoszonych w szkole niepowodzeń,
które mogą być różnorodne, w zależności od częstotliwości ich występowania. Jeżeli ocena negatywna zdarza się raz na jakiś czas uczniowie są odporni na nieprzyjemności z nią związanymi. Jednak jeśli uczeń często dostaje takie noty, jego wewnętrzne poczucie porażki wzrasta, które jest początkiem dalszych konsekwencji psychicznych, bądź może przerodzić się w zachowania obronne, czyli w opuszczanie zajęć szkolnych lub kłamstwo. Jeżeli młoda osoba nie znajdzie wsparcia u osób dorosłych, negatywne postawy mogą się pogłębiać (zob. Problemy szkolne...).
Ze względu na wciąż niedojrzały układ nerwowy, młode osoby zachowują się w sposób skrajny, podejmując działania o charakterze impulsywnym i infantylnym. Niezwykle ważny wpływ na poglądy i zachowania jednostki mają hormony, które wciąż nie są unormowane w młodym organizmie i w konsekwencji powodują wahania nastroju oraz skrajne emocje. Lęk przed dojrzewaniem i procesami zachodzącymi w ciele młodego człowieka mogą być redukowane poprzez działania autodestrukcyjne, takie jak: narkomania, nadużywanie alkoholu, bulimia, anoreksja, a także prowadzić do czynności przestępczych czy depresji. Podejmowanie takich działań młodzież zaczyna budować swoją tożsamość identyfikując się z konkretną grupą społeczną lub rówieśniczą, co daje im fałszywe poczucie stabilizacji i przynależności (zob. Trudności szkolne...). W tym okresie charakterystyczne są też konflikty z rodzicami i nauczycielami, gdyż stres związany z tym cyklem życia młodego człowieka, udziela się także dorosłym. Wynika to z obawy przed nieprzewidzianymi zachowaniami nastolatka, a także utratą kontroli nad nimi. Często się zdarza, że dla młodych osób kontakty z rówieśnikami są o wiele ważniejsze niż czas spędzany z rodziną, przez co rodzice (należy tu dodać, że dotyczy to także wychowawców i opiekunów) tracą swój autorytet w oczach dziecka, a próbując go odbudować kojarzą się mu z utratą swobody, kontrolą i obowiązkami. To może prowadzić do osłabienia więzi emocjonalnej.
Jak zostało to wcześniej ujęte dla dojrzewającego człowieka najważniejszym „lustrem” społecznym jest jego grupa rówieśnicza, dzięki której modeluje swoje zachowania tak, aby się do niej jak najlepiej wpasować. Opinie i poglądy, a także zachowania, które przez grupę są uważane za najatrakcyjniejsze są przyswajane przez jednostkę jako swoje i powielane także na innych płaszczyznach życia społecznego. Problemy pojawiają się, gdy grupa zaczyna powielać zachowania powierzchownie uznane za „dorosłe”, czyli spożywanie alkoholu, palenie tytoniu. W tym przypadku brak reakcji ze strony opiekunów w postaci wyznaczenia jasnych granic, może prowadzić do poważniejszych konsekwencji, czyli do narkomanii bądź zachowań przestępczych. „Wielkim wyzwaniem jest również praca wychowawcza z dorastającą młodzieżą. Niewłaściwe
podejście i bagatelizowanie norm rozwojowych może wywołać bunt. Młodzi ludzie krytycznie odnoszą się do rzeczywistości społecznej, czują się niezrozumiani przez najbliższych i wychowawców, osamotnieni.”(tamże). W badaniach przeprowadzanych w 2005 roku, wykazano, że większość młodych osób charakteryzuje brak zaufania do reguł narzucanych przez „świat dorosłych”, a także poczucie alienacji, braku wsparcia i niezrozumienia. Należy pamiętać, że zmiany jakie zachodzą w psychice i ciele nastolatka sprzyjają takiemu spostrzeganiu świata i wpływają na zachowania balansujące na granicy reguł społecznych, przez co młody człowiek sprawdza swoje możliwości i elastyczność ram narzucanych przez społeczeństwo.
Jednym z głównych problemów wynikających z zaburzeń budowania tożsamości w socjalizacji wtórnej są zaburzenia postrzegania siebie. W najłagodniejszej formie przejawia się jako zbytnia nieśmiałość, jednak może przerodzić się ona nawet w bulimię czy anoreksję. Te zaburzenia powiązane są z niewłaściwym obrazem samego siebie, który przysłania zalety jednostki, podkreślając jedynie jej przerysowane wady.
Młode osoby chcąc przypodobać się swoim rówieśnikom i przez to uzyskać wyższą pozycję w grupie, często skupiają się przede wszystkim na swoim wyglądzie. Bardzo trudno przychodzi im przyswojenie jakiejkolwiek krytyki na ten temat i są bardzo przeczuleni na informację zwrotną, którą dostają od rówieśników. Także kontakty z płcią przeciwną zaczynają odgrywać dużą rolę w okresie dojrzewania. Niejednokrotnie w tych relacjach występują nieporozumienia i niekontrolowanych reakcji prowadzących do konfliktów między osobami, ale także tych wewnętrznych. Część z młodych osób w kontaktach z innymi nie może opanować drżenia rąk, ma problemy z wysławianiem się, a także się czerwieni, co może prowadzić do nieśmiałości i wycofywania się z relacji z innymi osobami. Nieśmiałość ujmowana jako jedna z form zaburzeń społecznych charakteryzuje się nie tylko wycofaniem, ale i odczuwaniem niepokoju w trakcie interakcji społecznych. Towarzyszy temu poczucie oceniania ze strony innych, zazwyczaj w negatywnym sensie. Może to skutkować nienaturalnym zachowaniem jednostki i przybieraniu różnych „masek” w celu ukrywania swojego prawdziwego „ja”. Otoczenie może uznać takie zachowania za odstające od normy i marginalizować jednostkę, przez co będzie ona pogłębiać swoje fobie, prowadząc do narastania zachowań aspołecznych. Najczęściej takie jednostki czują się jako osoby naznaczone i wyalienowane. Nieśmiałość może być zjawiskiem przejściowym, lub bez potrzebnej pomocy, utrwalić się w osobowości jednostki (Zimbardo 2002, s. 17-32).
Kolejnym przykładem zaburzeń powiązanych z procesem socjalizacji są zachowania aspołeczne, które mogą (ale wcale nie muszą) prowadzić nawet to wejścia nastolatka w świat przestępczy. Należy jednak rozdzielić pojęcie zachowań aspołecznych od zwykłego nieposłuszeństwa, które wykazują wszystkie dzieci i adolescenci badając granice norm społecznych. Rolą opiekunów jest nauka swojego potomstwa kontrolowania impulsów i regulowania swoich zachowań zgodnie z regułami (formalnymi i nieformalnymi) obowiązującymi w danej kulturze. Jednostki ze skłonnościami do zachowań aspołecznych już można rozpoznać po tym, że ich sprzeciw wobec poleceń rodziców posunięty jest do form skrajnych. „Manifestowany opór bywa tak intensywny, że czasem staje się jasne, iż to coś więcej niż odmowa podporządkowania się. W takim wypadku uznaje się, że dziecko prezentuje wzorzec agresywnej prowokacji, która zakłóca jego rozwój społeczny i moralny.” (Herbert 2004, s. 23).Wszelkie zaburzenia powiązane z zachowaniami aspołecznymi powiązane są z nieumiejętnością dostosowania się przez jednostki do oczekiwań stawianych przez rodziców, opiekunów czy nauczycieli i do norm społecznych obowiązujących w danej kulturze. Nieumiejętność ta często przybiera formę ekstremalną. Zachowania jednostki mogą się wahać od stałych konfliktów z autorytetami do naruszania norm i reguł społecznych, a nawet do łamania prawa stanowionego.
Do prawidłowego rozwoju dojrzewającego człowieka niezbędne jest stawianie jasnych granic i reguł przez jego rodziców czy opiekunów, a także konsekwentnego ich przestrzegania. Chociaż niejednokrotnie wtedy jednostka zaczyna porównywać swoją sytuację rodzinną do tego co jest przyjęte u jej kolegów i koleżanek, to wiele przesłanek mówi o tym, że nastolatek zaczyna uświadamiać sobie, iż kontrola rodzicielska jest przejawem troski, a nie chęci narzucania rygoru. Często idzie za tym przekonanie, że nastolatek nie może sobie poradzić z poważniejszymi problemami życiowymi bez pomocy rodziców. Poczucie bezpieczeństwa związany z nadzorem prowadzonym przez rodziców pozwala młodemu człowiekowi eksperymentować i poznawać otaczający go świat. Jeśli młody człowiek nie odczuwa wystarczającej kontroli rodzicielskiej (co może być związane np. z nieustanną absencją rodziców, którzy większość czasu spędzają w pracy), zaczyna zaczynają kojarzyć taką sytuację z obojętnością ze strony rodziców. To może przerodzić się w poczucie bezsilności i przekonanie, że cokolwiek nastolatek by nie zrobił, nie będzie wystarczająco satysfakcjonujące dla jego rodziny.
Pomimo to, naturalnym jest stawianie oporu autorytetom w wieku adolescencji. Młody człowiek wychodzący z wieku dziecięcego staje się bardziej asertywny i przeciwstawiając się opiekunom sprawdza swoją siłę psychiczną oraz możliwości. Charakterystyczne zachowania nastolatka związane są z nadmierną ekscytacją, wybuchowością, nad aktywnością fizyczną co może prowadzić do problemów wychowawczych. Także nastolatkowi trudno jest się skoncentrować przez dłuższy czas na jednej rzeczy i wyciągać logiczne wnioski z przeżywanych doświadczeń. Dlatego też, nastolatkowie mają tendencję do powtarzania zachowań, które niosą ze sobą negatywne konsekwencje. Wszystkie te zachowania mogą odbijać się negatywnie na rodzinie i otoczeniu nastolatka, co może pogłębiać brak zrozumienia między stronami.
Oczywiście nie zostały tu ujęte wszystkie problemy związane z dorastaniem i przyswajaniem sobie przez młodego człowieka norm i reguł panujących w danym społeczeństwie, gdyż w dzisiejszym szybko zmieniającym się świecie można obserwować coraz to nowe zaburzenia. Presja otoczenia, wymagania stawiane przez rodziców, ambicje własne, a także zanik tradycyjnych wzorców i autorytetów, wpływ mass mediów stanowią wyzwania dla młodych i niedoświadczonych jednostek. Część dzięki odziedziczonemu materiałowi genetycznemu i środowisku, w którym się wychowuje jest uodporniona na problemy powstające w trakcie interakcji z innymi osobami, jednak większość młodych ludzi odczuwa lęki, niepokoje, obawy związane nie tylko z otaczającą ich rzeczywistością, ale także z przyszłością, której nie można uznać (jak w społeczeństwie tradycyjnym) za pewną i stabilną. Należy wspierać młodych ludzi nie tylko w instytucjach szkolnych, ale także poza nimi. Często to szkoła, kadra nauczycielka lub grupa rówieśnicza jest powodem napięć wewnętrznych jednostki, a brak ujścia dla nich prowadzi do rozwoju zaburzeń. Potrzebą dzisiejszych czasów jest znalezienie sposobu na rozładowanie stresu związanego z „wyścigiem szczurów”, który ma początek niejednokrotnie już na poziomie edukacji przedszkolnej (rankingi prywatnych przedszkoli, zajęcia językowe dla przedszkolaków itd.). Myśląc o przyszłości młodego pokolenia, nie można skupiać się jedynie na ich wykształceniu i zdobywanych kompetencjach, gdyż poza kapitałem społecznym, które tworzą, są także, a może przede wszystkim odrębnymi jednostkami z własnymi przeżyciami, odczuciami i obawami. Łatwiej jest zapobiegać problemom w trakcie ich tworzenia niż później leczyć ich skutki. Dlatego też warto szukać form wsparcia dla młodzieży już w trakcie ich edukacji, aby mogli w sposób przemyślany i prosty przyswajać wiedzę i kształtować swoje kompetencje. Jedną z takich form zaraz obok instytucji szkolnych, pedagogów i psychologów, może być coaching, pełniący rolę wsparcia i nauki przydatnych narzędzi do rozwiązywania problemów w życiu prywatnym i zawodowym, czy też szkolnym.


BIBLIOGRAFIA
Herbert M., Rozwój społeczny ucznia. Poznanie potrzeb i problemów dzieci w okresie dorastania, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004.
Obuchowska I., Okres dorastania, Nasza Księgarnia,Warszawa 1983.
Zimbardo P., Nieśmiałość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

Problemy szkolne dorastającej młodzieży, www.gimnazjumzychlin.pl/download/problemymlodziezy.pdf, 26-07-2016.
Trudności szkolne młodzieży z perspektywy psychologii rozwojowej, www.lochrobry.pl/beata/rodzice.pdf, 26-07- 2016.