Katarzyna Jakuszkowiak-Wojten (psychiatra, psychoterapeuta)
Tomasz Szymański (business coach)
Wstęp
Coaching i psychoterapia mają te same korzenie. Nowoczesna psychoterapia jest wynikiem ponad stu lat badań, jest metodą leczenia zaburzeń psychicznych. W połowie XX wieku poradnictwo psychologiczne i terapia zaczęły zmieniać kierunek, uznając, że klient ma w sobie zdolność do zmiany i rozwoju. Ta zmiana perspektywy dała początek dziedzinie coachingu i w konsekwencji pozwoliła na stałe pojawić się jej na początku lat dziewięćdziesiątych. Coaching powstał w wyniku wielkich postępów w psychoterapii, a następnie znalazł zastosowanie w ramach praktyk doradczych oraz szkoleniach dotyczących rozwoju osobistego. Coaching, zarówno ten dotyczący rozwoju życia prywatnego jak i zawodowego, stał się jednym z najgorętszych trendów w dziedzinie samodoskonalenia a na przestrzeni ostatnich lat zyskał miano jednego z najpotężniejszych narzędzi rozwoju osobistego i zawodowego. Terapia poznawczo- bahawioralna znalazła zastosowanie w leczeniu imponującej liczby zaburzeń psychicznych min: zaburzeń afektywnych, lękowych oraz w zaburzeniach osobowości. Techniki terapii poznawczo- behawioralnej wykorzystuje się również w leczeniu osób z chorobami somatycznymi np. cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, chorobami nowotworowymi.
Terapia poznawczo-behawioralna
Model poznawczo-behawioralny integruje wiedzę na temat etiologii zaburzeń psychicznych i ich leczenia. Terapeuta nie tylko pomaga pacjentowi w przezwyciężeniu objawów choroby i jej psychospołecznych konsekwencji, ale w wybranych zaburzeniach psychicznych przygotowuje na nieuchronne nawroty (w sytuacjach stresu, zmian, bez powodu). Terapia sprzyja stabilizacji życia, przestrzeganiu zaleceń lekarskich, zapobieganiu nawrotom zaburzeń i hospitalizacji, skłania do samoobserwacji swoich uczuć, działań, rozwiązywaniu problemów. Cele i metody terapii ustalane są z pacjentem. Do ustalenia hierarchii celów terapii konieczna jest kliniczna ocena stanu psychicznego pacjenta. Terapia poznawczo-behawioralna jest terapią ograniczoną w czasie, opartą na współpracy; bardzo istotna jest motywacja i zaangażowanie pacjenta, jakość relacji terapeutycznej. Należy pamiętać, że objawy poznawcze i afektywne zaburzeń psychicznych mają wpływ na przebieg sesji terapeutycznych. Na początku terapii terapeuta wyjaśnia model poznawczo-behawioralny; pacjent poznaje najprostsze metody monitorowania emocji, myśli i zachowań. Pierwszym etapem właściwej terapii poznawczo-behawioralnej jest konceptualizacja- odpowiedź na pytania co stanowi problem dla pacjenta, dlaczego nie został on przez pacjenta rozpoznany i dlaczego doszło do powstania problemu. Terapeuta formułuje hipotezy i w toku dalszej terapii weryfikuje je. Za model najbardziej użyteczny i będący punktem wyjścia dla innych modeli zaburzeń psychicznych uznaje się model ABC Alberta Ellisa. Jest to model rozumienia problemu pacjenta, w którym A to wydarzenie aktywizujące, B -przekonania, C –konsekwencje ( emocje, objawy fizyczne i zachowania). Wg tego modelu nie sama sytuacja a jej interpretacja ma znaczenie. Ludzie w sposób specyficzny odbierają rzeczywistość. Beck wprowadził pojęcie zniekształceń poznawczych, które występują u wszystkich ludzi, ale w psychopatologii obserwuje się ich większe nasilenie i niektóre z nich są charakterystyczne dla określonych zaburzeń psychicznych. W terapii poznawczo-behawioralnej w celu poprawy stanu psychicznego pacjenta, jego dobrostanu, stosuje się metody poznawcze i behawioralne.
Tabela 1. Wybrane techniki terapii poznawczo-behawioralnej.
Techniki poznawcze
Techniki behawioralne
dialog sokratejski
techniki ekspozycji
metoda sondowania
modelowanie
klaryfikacja
sterowanie uwarunkowaniami
poszukiwanie dowodów prawdziwości sądu
planowanie czynności
badanie konsekwencji,
przewidywań, wyobrażeń
eksperymenty behawioralne
dekatastrofizacja
biofeedback i wideofeedback
odgrywanie ról
ćwiczenia oddechowe
nazywanie zniekształceń poznawczych
trening relaksacji
użycie paradoksu lub przesady
trening uważności
rozpraszanie i przemieszczanie uwagi
karty radzenia sobie
zapis myśli automatycznych
Coaching
Coaching to partnerska współpraca z klientem w prowokującym do myślenia i kreatywnym procesie, który inspiruje klienta do maksymalizacji swojego osobistego i zawodowego potencjału. Słowo prowokacja ma tutaj istotne znaczenie, pytania coacha maja wzbudzić silne emocje w taki sposób, aby klient często określany również jako coachee, wykorzystał je w sposób najbardziej korzystny do realizacji swoich zamierzeń. Relacja coachingowa powinna pozostać wolna od porad, o ile coach jest ekspertem w dziedzinie omawianej z klientem, może udzielić odpowiedzi na jego pytania poza sesja coachingową. Coach musi całkowicie zaakceptować wartości i światopogląd klienta. W przypadku gdy coach napotyka w swej pracy osoby, których poglądów czy też preferencji nie jest w stanie zaakceptować, nie powinien podejmować współpracy. Coaching zakłada, że to klient posiada wszelkie potrzebne mu zasoby, to klient bierze odpowiedzialność za swoje życie i decyzje podjęte w trakcie sesji coachingowych. Zadaniem coacha jest jedynie wydobycie, wskazanie gdzie szukać tych zasobów oraz stworzenie atmosfery zaufania, akceptacji i pełnej poufności. Cel w Coachingu ustalany jest wyłącznie przez klienta. Coach jedynie towarzyszy klientowi w tworzeniu, doprecyzowaniu i weryfikacji wykonalności celu.W przypadku coachingu biznesowego, cel może zostać wyznaczony przez pracodawcę coachee. Coaching jest ograniczony czasowo, w zależności od sytuacji i złożoności celu liczba sesji może różnić się w określonych przypadkach. Coaching bierze pod uwagę istnienie psychologicznych problemów, które wynikają z negatywnych, samo ograniczających myśli i przekonań, problemów emocjonalnych oraz nieproduktywnych zachowań. Coach uwzględnia w pracy nad osiągnięciem danego celu np. prokrastynację, niezdecydowanie, niskie poczucie wartości klienta, zniekształcenia poznawcze. W Coachingu, pracując ze zniekształceniami poznawczymi, używa się metod poznawczo- behawioralnych. Stosuje się je jednak w stosunku do osób, których funkcjonowanie nie jest zaburzone w stopniu dezorganizującym ich życie. Najczęściej wykorzystywanym modelem w pracy coachingowej jest model GROW stworzony na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych przez Alana Fine’a i Grahama Aleksandra, następnie rozpowszechniony przez Johna Whitemora. Model GROW składa się z czterech etapów: Goal – Cel, Reality – Rzeczywistość, Options – Możliwości, Will – Wola. Pierwszy z nich – Goal koncentruje uwagę coachee na tym co chce osiągnąć. Uwaga klienta jest chwilowo odsunięta od negatywnych emocjonalnych aspektów związanych z jego realizacja. Takie podejście wzmacnia zaangażowanie i motywacje klienta w realizację zamierzonego celu. Wielu klientów ma tendencje do ujmowania swoich celów i działań w sposób pejoratywny, co może przybierać postać narzekania i negowania. Zadaniem coacha jest przeformułowanie celu klienta z negatywnej formy na pozytywną np. ,,nie chce tej pracy” na ,,chce inną pracę”. Model GROW koncentruje się na obawach i szeroko pojętych problemach w kolejnych etapach. Istnieje wiele narzędzi służących do formułowania celu. Jednym z nich jest schemat SMART (Specific – określony; Measurable – mierzalny; Achievable – osiągalny; Realistic – realistyczny; Time based – osadzony w czasie). Model ten pozwala uzyskać ściśle sprecyzowany cel tzn. klient wie co dokładnie chce osiągnąć, czy osiągnięcie celu jest możliwe i kiedy to zrobi oraz po czym pozna, że cel został osiągnięty. Niezbędnym elementem poprawnie określonego celu jest ustalenie czy jest on zgodny z przekonaniami i wartościami klienta. W przypadku braku kompatybilności pomiędzy nimi, należy przeformułować cel lub go zmienić. Drugi etap w modelu GROW, to Reality– koncentracja na obecnej sytuacji klienta. Zadaniem coacha na tym etapie jest pomoc klientowi w zgłębieniu jego sytuacji, emocji, powodów dla których chce osiągnąć dany cel, zmienić poszczególne aspekty swojego życia. Istnieje prawdopodobieństwo, że na tym etapie mogą pojawią się negatywne emocje, destruktywne zniekształcenia poznawcze, niezadowolenie z obecnej sytuacji zawodowej lub osobistej, opór przed zmianą, zachowania defensywne. Na tym etapie coach pracuje nad osłabieniem wpływu czynników zaburzających proces dochodzenia do celu, skupia się również na gromadzeniu zasobów. Zasobami mogą być np. czas, pieniądze, wiedza, umiejętności, cechy osobowościowe, znajomości, czyli wszytko co może zbliżyć klienta do osiągnięcia celu. Etap trzeci to Options lub Obstacles. Jest to etap planowania. Coach tworzy przestrzeń, w której klient obiektywnie będzie w stanie ocenić czy poszczególne cele mają szanse powodzenia. Klient weryfikuje swą obecną sytuacje, przewiduje jakiego typu przeszkody może napotkać w trakcie realizacji celu, przygotowuje się na ewentualne porażki, planuje działania alternatywne. Etap czwarty Will skupia się na wprowadzaniu poszczególnych planów w życie klienta. Coach przy pomocy szczegółowych pytań wspiera klienta w doprecyzowaniu wcześniej stworzonych planów. Klient osadza je w konkretnych ramach czasowych, konkretyzuje poszczególne działania i ewentualnie wprowadza plany awaryjne w razie pojawienia się niepowodzeń. Zadaniem coacha na tym etapie jest wspomaganie klienta w utrzymywaniu motywacji i energii., celebrowanie osiągniętych celów cząstkowych. Jest to istotne zwłaszcza przy realizacji celów długoterminowych.
Tabela 2. Wybrane techniki i narzędzia wykorzystywane w coachingu.
Techniki i narzędzia wykorzystywane w coachingu
mapa celów i marzeń
metoda lustra
matryca zarządzania czasem
asocjacja i dysocjacja
zmiana perspektywy
burza mózgów
pierwszy krok
koło priorytetów
wizualizacja
zaczynaj z wizją końca
prezentacja doświadczeń
strategia Disneya
analiza SWOT
wizualizacyjna metoda dokonywania wyborów
4 poziomy rozwijania umiejętności
model poziomów logicznych Diltsa
planowanie czynności
eksperymenty behawioralne
kotwiczenie stanów i zasobów
skalowanie
diament kartezjański
trójkąt dramatyczny
pytania o cud
Tabela 3. Podstawowe różnice między coachingiem a terapią behawioralno poznawczą. Lista różnic jest znacznie dłuższa ze względu na mnogość podejść i narzędzi terapeutycznych jak również coachingowych, jednakże na potrzeby artykułu skupiamy się na najbardziej istotnych.
Coaching Terapia poznawczo- behawioralna
Do kogo adresowana Klient/ Coachee pacjent z diagnozą zaburzeń
psychicznych, pacjent z przewlekłą
chorobą somatyczną
Czasowe koncentruje się na może sięgać do przeszłości
umiejscowienie teraźniejszości koncentruje się teraźniejszości
pracy i przyszłości i przyszłości
Cel ukierunkowany na rozwój skupiony często na
i maksymalizację osobistego przejawach psychopatologii,
i zawodowego potencjału ale także na nauce nowych
oraz nabyciu nowych umiejętności, umiejętności oraz rozwoju
które mają przynieść poprawę
sytuacji klienta
Źródło problemy zazwyczaj mają problemy mogą mieć źródło
problemów swoje źródło w relacji zarówno w interakcjach
klienta z otoczeniem, zewnętrznych jak
często wynikają z chęci i wynikać z procesów
szeroko pojętej zmiany i problemów
otoczenia intrapsychicznych
Poufność wszelkie informacje są wszelkie informacje uzyskane
w pełni poufne, jednakże podczas sesji są poufne
w przypadku Coachingu biznesowego
klient – pracownik, coach i pracodawca
wspólnie uzgadniają cele sesji
Długość spotkania zazwyczaj sesje trwają zwykle
i miejsce trwają 60 – 90 minut, 60 minut i odbywają
spotkań coaching może obejmować się zwykle raz w tygodniu,
od kilku do kilkunastu spotkań w miejscu wyznaczonym
odbywają się w miejscu przez terapeutę
wybranym przez klienta
lub coacha
Wybór coacha/ klient decyduje Pacjent wybiera
psychoterapeuty o wyborze coacha/ psychoterapeutę
w przypadku coachingu
biznesowego, coach
wybierany jest
przez pracodawcę.
Podsumowanie
Coaching i psychoterapia często wyglądają i brzmią podobnie. W obu przypadkach mamy do czynienia z formami wsparcia. Prowadzone są bardzo często w ten sam sposób, poprzez regularne spotkania lub telefonicznie. Co najważniejsze obie formy wsparcia ukierunkowane są na przeniesienie danej osoby z miejsca w którym się znajduje, do miejsca w którym pragnie się znaleźć. Doświadczeni coachowie czerpią z terapii kognitywno- behawioralnej oraz innych podejść terapeutycznych zorientowanych na rozwiązania, z psychologii poznawczej i najnowszych osiągnięć psychologii pozytywnej. W uzasadnionych przypadkach zalecają klientowi podjęcie psychoterapii. Poprzez porównanie procesów coachingu i terapii poznawczo-behawioralnej pragniemy poszerzyć perspektywę, którą można wykorzystać w celu tworzenia i stosowania narzędzi z obu dziedzin wspierając rozwój klienta.
Piśmiennictwo:
Aleksander G. (2006) Behavioural coaching the GROW model. W: Passmore J. (red.), Excellence in coaching. London: Association for Coaching.
Atkinson M. Chois Rae T. (2009). Wewnętrzna dynamika Coachingu. Tom 1,Warszawa, New Dawn.
Atkinson M., Chois R.T.(2010).Coaching krok po kroku. Tom 2,Warszawa, New Dawn.
Beck J.S.(2005).Terapia poznawcza, Kraków,Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego
Czarkowska L. D., Wujec B. (2011). Kiedy możliwa jest Zmiana? Od struktury sesji do energii zmiany w Coachingu. Coaching Review. Podejścia i modele w coachingu; 1(3): 53-74.
Czarkowska L.D. (2010). Professionalism and process of professionalization in coaching. Coaching as a Method of Developing Human Potential. Warszawa,Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 27-42.
Redakcja: Czarkowska L.D. (2010). Praca zbiorowa. Coaching as a Method of Developing Human Potential. Warszawa: Akademia Leona Koźmińskiego.
Nalepa K.F. (2010) Six pillars of success in coaching. How is it worth to invest in human potential? W: Czarkowska L.D. (2010) Coaching as a Method of Developing Human Potential. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Popiel A, Pragłowska E. (2008). Psychoterapia poznawczo-behawioralna,Warszawa, Paradygmat.
Whitmore J. (2009). Coaching For Performance. GROWing Human potential and purpose. NB Publishing.
Whitworth L., Kimsey-House K., Kimsey-House H., Sandahl P. (2010). Coaching Koaktywny. Umiejętności wspierające sukces klienta. Warszawa,Wolters Kluwer.
Komentarze