DobryCoach.pl

"Skuteczny nauczyciel"
Nie ma sytuacji beznadziejnych. Z każdej jest wyjście, pod warunkiem, że dokonujemy świadomych wyborów, panujemy nad swoimi reakcjamii uczuciami oraz kierujemy się wyobraźnią, sumieniem i wolną wolą.
Szkoła, podobnie jak inne instytucje, usiłuje dostosować się do wymagań czasów współczesnych. Poszczególne placówki, aby pozyskać uczniów i tym samym zachować swoje status quo, prześcigają się w pomysłach, wprowadzając naukę egzotycznych języków obcych, klasy profilowane już na poziomie gimnazjum, realizując imponujące projekty edukacyjne, starając się zaistnieć w mediach. Od czego jednak najbardziej zależy sukces edukacyjny? Przede wszystkim od pozytywnych relacji interpersonalnych nauczyciela z jego podopiecznymi, ate z kolei od poziomu dojrzałości postaw.

Bardzo ciekawe rozróżnienie postaw w odniesieniu do typów ludzkiej aktywności wprowadził Stephen Covey w książce „7 nawyków skutecznego działania”. Otóż wyodrębnił on postawę reaktywną i proaktywną. Osoby reprezentujące tę pierwszą znajdują różne usprawiedliwienia dla swojej bierności. To otoczenie, według nich, rzuca im przysłowiowe kłody pod nogi. Słuchając ich wypowiedzi nacechowanych negatywnymi stwierdzeniami typu: „oni się nie zgodzą się”; „nic nie mogę zrobić ” − nie mamy wątpliwości, z kim współpracujemy. Często swoją nieporadność warunkują niesprzyjającą sytuacją, np. „gdybym miał...”, „gdybym był...”, szukając przyczyn swoich klęsk w czynnikach zewnętrznych.

Całkowitym zaprzeczeniem takiej postawy są proaktywni, biorący pełną odpowiedzialność za własne działania i inicjatywę. Nie ma dla nich sytuacji beznadziejnych, bo z każdej znajdują jakieś wyjście, dokonując świadomych wyborów, panując nad swoimi reakcjami i uczuciami, kierując się wyobraźnią, sumieniem i wolną wolą. Wiedzą, że chcąc coś poprawić, trzeba zacząć od siebie.

Nietrudno odpowiedzieć na pytanie, która ze scharakteryzowanych postaw jest bardziej pożądana we współczesnej szkole. Jak więc być proaktywnym? Wystarczy przestrzegać poniższych zasad.



Świadomie rozwiązuj problemy!

Proaktywny nauczyciel w sposób bardzo świadomy podchodzi do rozwiązywania problemów. Towarzyszące mu przekonanie, że nie na wszystko ma stuprocentowy wpływ, w zdecydowany sposób podnosi jego samoocenę i motywację. Nie ma nic gorszego niż obwinianie się za niepowodzenia, bo takie myślenie wytrąca z aktywności, budzi złość i rozczarowanie.

Warto pamiętać, że istnieją trzy kategorie problemów. Do pierwszej grupy należą te, które związane są z minionymi lub wyjątkowymi sytuacjami. Trzeba umieć pogodzić się z tym, że pozostają poza sferą naszych oddziaływań. Druga kategoria to problemy wynikające z naszych postaw, które możemy świadomie modyfikować. Trzecia kategoria ma swoje źródło w postawach innych osób. Wpływ na nie mamy więc ograniczony. Jakie przyjąć rozwiązanie w takiej sytuacji? Wykazać się elastycznością i zmienić nasze zachowanie wobec innych. To doświadczenie bardzo często dotyczy nauczycieli. Zwykle posługujemy się zaledwie perswazją w relacjach z uczniami, a gdy ona nie przynosi skutku, rezygnujemy lub przystępujemy do otwartej wojny, która rzadko kończy się zwycięstwem. Zapominamy o innych sposobach oddziaływania, są to na przykład empatia czy dawanie przykładu. Posiadają znacznie większą skuteczność od próby sił, zwłaszcza w pracy z młodymi ludźmi.

W każdym przypadku rozwiązanie problemu wymaga od nas świadomej aktywności. Proaktywny nauczyciel nie będzie się bał weryfikować swojego postępowania, a poczynione błędy nie będą miały wpływu na przyszłość, bo potrafi on doskonale wyciągać wnioski z doświadczenia. Takie podejście wyklucza zastanawianie się nad słabościami którejkolwiek ze stron, oskarżanie, szukanie przyczyn niepowodzenia na zewnątrz, a zachęca do zastanowienia się i pracy nad sobą.



Działaj z wizją końca!Niektórym nie są obce wątpliwości, czy zawsze zmierzają we właściwym kierunku. Czy decyzje, które podejmują w stosunku do uczniów, są słuszne i przyniosą zamierzone rezultaty. Czy istnieje więc sposób, aby się o tym przekonać? Rada jest niezwykle prosta i skuteczna − zaczynaj zawsze swoje działania z wizją końca. Zastanów się, co chcesz osiągnąć, jakie efekty będą Cię satysfakcjonowały. Taki sposób myślenia wiele zmienia i bardzo konkretyzuje działania. Przypomina to budowę domu, który najpierw trzeba zaprojektować. Zastanawiamy się więc nad jego wielkością, rozkładem pomieszczeń i ich funkcjonalnością. Wizja powstaje najpierw w naszej wyobraźni, później wchodzi w fazę planowania, a wreszcie realizacji. Taka postawa utwierdza nas w przekonaniu, że to my świadomie dokonujemy wyborów i ważne jest to, by były one zawsze zgodne z naszymi wartościami i zasadami. Wówczas czujemy się zmotywowani do pracy, bo wiemy, że poniesiony trud przyniesie wymierne efekty.

Proaktywny nauczyciel będzie więc świadomie rozwiązywał problemy i skupiał się na zadaniach służących realizacji określonych celów.



Szanuj swój czas!Trzecią niezbędną umiejętnością jest świadome planowanie swoich działań, któremu służy matryca zarządzania czasem. Ilustruje ona podział wszystkich spraw na cztery grupy: ważne i pilne, ważne i niepilne, nieważne i pilne oraz nieważne i niepilne. Jeżeli większa część naszego działania skupiona jest na sprawach ważnych i pilnych, żyjemy w stresie i w ciągłym pośpiechu. Czujemy się zmęczeni i wypaleni zawodowo.

Skutecznie działający nauczyciel powinien poświęcać swój czas sprawom ważnym i niepilnym. Takie planowanie pozwala zachować równowagę, zapobiega kryzysom, stwarza możliwości nowej perspektywy. Zapamiętaj: To co najważniejsze, nie może być na łasce tego, co mniej ważne (J.W. Goethe).



Myśl w kategorii wygrana − wygrana!Najbardziej pożądaną postawą jest myślenie w kategoriach wygrana – wygrana. Polega ona na dążeniu do obopólnych korzyści we wszystkich interakcjach. Takie nastawienie zdecydowanie ułatwia pracę z uczniami, którzy czują, że naprawdę chce im się pomóc, zwłaszcza w sytuacjach konfliktowych. Porzucenie postrzegania rzeczywistości w kategoriach „zwycięzcy” i „zwyciężeni” gwarantuje znalezienie wyniku satysfakcjonującego obie strony, daje poczucie bezpieczeństwa i buduje zaufanie. Praktykowanie takiego sposobu myślenia ułatwia funkcjonowanie w każdej relacji, a przecież specyfika pracy nauczyciela polega na wchodzeniu w interakcje na wielu poziomach − z przełożonymi, współpracownikami, rodzicami uczniów.

Naucz się słuchać!Empatyczne słuchanie jest niezbędnym sposobem komunikacji w pracy nauczyciela. Nie jest to łatwe, bo tak naprawdę nikt nas tego nie nauczył. Często podświadomie ignorujemy wypowiedź naszego rozmówcy lub słuchamy go wybiórczo. Patrzymy na problem z naszej perspektywy, przez pryzmat wyłącznie własnych doświadczeń. Jeżeli jednak chcemy kogoś zrozumieć, nie wystarczy słuchać, trzeba jeszcze usłyszeć. Nie istnieje dobra komunikacja bez patrzenia na świat przez „okulary” naszego rozmówcy i zrozumienia tego, co on czuje. Należy pamiętać też o tym, że słowa przekazują zaledwie 10% komunikatu, 30% ton głosu i aż 60% mowa ciała.

Zrozumienie drugiego człowieka nie jest łatwym zadaniem, ale to jedyna droga do skutecznego działania.



Doceniaj różnice!Bardzo często w pracy z ludźmi nie potrafimy zaakceptować innego spojrzenia lub rozwiązania, bo tylko to, co my widzimy i mówimy jest w naszym przekonaniu prawdziwe. Zwolennicy naszych poglądów cieszą się sympatią, ale tak naprawdę nie wnoszą oni nic nowego. Uczniowie z przekąsem twierdzą, że nauczyciel ma zawsze rację, a oni stoją na straconych pozycjach i muszą przyjąć narzucone im zdanie. Taki sposób postępowania uczy jedynie bierności i tłamsi kreatywność. Możemy temu zaradzić. Wystarczy wypracować trzecie, lepsze rozwiązanie, satysfakcjonujące obie strony. Doceniając różnice, zachęcimy do twórczego myślenia i współdziałania.



Wdrażanie zasad proaktywnej postawy wymaga wysiłku, ale przynosi bardzo ważne rezultaty − ułatwia nauczycielowi funkcjonowanie we współczesnej szkole. Warto je więc respektować w praktyce szkolnej.


Artykuł opublikowany w czasopiśmie Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu nr 1/2013-2014